Ο όρος Κυβερνοχώρος επινοήθηκε από το συγγραφέα μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας William Gibson στο βιβλίο του Νευρομάντης, το 1984 για να περιγράψει το χώρο που μέσα στον οποίο διακινούνται τα δεδομένα των διασυνδεόμενων υπολογιστών και κατ' επέκταση συναντώνται εικονικά οι άνθρωποι μέσω αυτής της ανταλλαγής των δεδομένων σε ψηφιακή μορφή που μπορεί να είναι κείμενο, εικόνα, ήχος ή κινούμενη εικόνα. Αρχικά μεταφράστηκε στα ελληνικά κατά λέξη σαν Κυβερνοδιάστημα. Η λέξη διάστημα όμως προκαλούσε άλλους συνειρμούς (αστέρια, πλανήτες κ.λπ.) και γι' αυτό αντικαταστάθηκε σύντομα από την πολύ πιο γενική λέξη "χώρος". Κυβερνοχώρος λοιπόν είναι ο χώρος που δημιουργείται χάρη στην επιστήμη της Κυβερνητικής (της επικοινωνίας μεταξύ μηχανικών και ηλεκτρονικών συσκευών). Για να υπάρξει όμως οποιασδήποτε μορφής χώρος απαιτούνται σταθερά σημεία αναφοράς ενώ ο κυβερνοχώρος στερείται διαστάσεων, σαφώς καθορισμένων ορίων και αμετακίνητων σημείων προσανατολισμού. Το μόνο βέβαιο σημείο αναφοράς μέσα σε αυτόν είναι ο άνθρωπος και οι πράξεις του. Σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό, τα μηνύματα που ανταλλάσσονται μέσω Η/Υ αποτελούν τμήμα του κυβερνοχώρου, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τις web σελίδες ή τα άλλα αρχεία που τοποθετούνται στο Internet ή στο σκληρό δίσκο. Ο κυβερνοχώρος όμως δεν τελειώνει εκεί. Θα μπορούσε να αναφερθεί πως όλα τα παραπάνω αποτελούν απλώς την ορατή πλευρά του, μια και συνιστούν την ενσυνείδητη αποτύπωση σε ηλεκτρονική μορφή σκέψεων ή πράξεων που προορίζονται για μελλοντική αξιοποίηση από άλλους ανθρώπους (παραλήπτες μηνυμάτων, αναγνώστες αρχείων, χρήστες μιας βάσης δεδομένων κ.λπ.) ή από εμάς τους ίδιους (ημερολόγια, κείμενα ή πληροφορίες που καταγράφηκαν για μελλοντική επεξεργασία κ.λπ.). Ο Κυβερνοχώρος λοιπόν αποτελείται από τα διάφορα δίκτυα ανά τον κόσμο με πιο γνωστό το διαδίκτυο (Internet). Μέσα από τη δομή όλων αυτών των δικτύων διακινείται καθημερινά τεράστιος όγκος πληροφοριών κάθε είδους, ένα μέρος του οποίου προέρχεται από συζητήσεις που διεξάγονται στο δίκτυο των χρηστών (USErs NETwork, USENET).
Τρόποι επικοινωνίας στο διαδίκτυο
Η επικοινωνία στο διαδίκτυο κατατάσσεται σε ασύγχρονη και σε σύγχρονη επικοινωνία. Πιο συγκεκριμένα:
Ασύγχρονη Επικοινωνία
Η πιο διαδεδομένη μορφή διακίνησης πληροφοριών είναι μέσα από τις ιστοσελίδες (web pages). Οι ανά τον κόσμο ιστοσελίδες εμφανίζονται στον υπολογιστή του χρήστη μέσα από ανάλογα προγράμματα που ονομάζονται φυλλομετρητές (browsers). Οι πιο γνωστοί σήμερα είναι ο Internet Explorer της Microsoft, o Mozila Firefox, Opera, Google Chrome κ.ά. oι οποίοι προσφέρονται δωρεάν μέσα από το δίκτυο στις αντίστοιχες διευθύνσεις των εταιρειών τους καθώς και σε πολλές εταιρείες διακίνησης λογισμικού.
Οι πληροφορίες είναι αποθηκευμένες στους υπολογιστές των χρηστών σε διάφορα μέρη του κόσμου. Η εύρεση και η ανάγνωση των πληροφοριών απαιτεί τη συναίνεση του χρήστη αφού οι πληροφορίες αυτές “κατεβαίνουν” στον υπολογιστή του μόνο μετά από δικές του ενέργειες.
- Εικονικός Τόπος Συζητήσεων - Φόρουμ (Discussion Forum). Πολλοί δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς, καθώς και φυσικά πρόσωπα έχουν διοργανώσει κάποιους εικονικούς τόπους συζητήσεων γνωστούς με τον όρο «φόρουμ», που περιέχουν συγκεκριμένα θέματα ειδικού ενδιαφέροντος μέσα στο διαδίκτυο. Στα φόρουμ ο καθένας μπορεί να συμμετέχει μέσω γραπτού κειμένου, είτε σχολιάζοντας θέματα είτε θέτοντας νέα θέματα προς συζήτηση.
- Λίστες Ηλεκτρονικού Ταχυδρομείου (Mailing lists). Οι Λίστες Ηλεκτρονικού Ταχυδρομείου είναι ηλεκτρονικές λίστες ανακοινώσεων όπου κάποια καθορισμένη ομάδα απομακρυσμένων μεταξύ τους ατόμων ανταλλάσσουν μηνύματα σχετικά με κάποιο θέμα το οποίο έχουν καθορίσει οι ίδιοι, και ορίζοντας έναν από αυτούς ως υπεύθυνο για την καλή λειτουργία της λίστας.
- Ομάδες Συζητήσεων (Newsgroup). Στο διαδίκτυο έχουν δημιουργηθεί από διάφορους φορείς ή και απλούς χρήστες πολυάριθμες ομάδες συζητήσεων με εξαιρετική ποικιλία θεμάτων. Υπάρχουν ομάδες συζητήσεων γενικού ενδιαφέροντος και ομάδες συζητήσεων επικαιρότητας (newsgroups).
Σύγχρονη Επικοινωνία
Η επικοινωνία σε πραγματικό χρόνο ονομάζεται σύγχρονη επικοινωνία και επιτρέπει με μικρό κόστος τη συνομιλία με τη χρήση κείμενου, εικόνας και ήχου των συνεργατών μιας επιχείρησης οι οποίοι βρίσκονται σε διαφορετικό χώρο. Έτσι μπορείτε να συζητάτε τακτικά με τους συνεργάτες σας ζητήματα που προκύπτουν κατά τη διάρκεια λειτουργίας της επιχείρησής σας, ανεξάρτητα από το χώρο και το χρόνο.
Οι κυριότερες υπηρεσίες που προσφέρει το διαδίκτυο για σύγχρονη επικοινωνία είναι οι εξής:
- Γραπτή συνομιλία πραγματικού χρόνου ή Internet Relay Chat (IRC). Αναφέρεται πρώτα η συνομιλία μέσω κειμένου (text based communication) διότι είναι και η πρώτη on-line μορφή επικοινωνίας που εμφανίζεται ιστορικά. Με τη χρήση ειδικών προγραμμάτων όπως το Pager της Yahoo (http://pager.yahoo.com/pager/) το Icq (http://www.icq.com/) (υπάρχουν πολλά άλλα) ο χρήστης συνδέεται σε δημόσιους χώρους (chat-rooms) συνομιλιών. Η υπηρεσία της γραπτής συνομιλίας πραγματικού χρόνου ή chat δίνει τη δυνατότητα ανταλλαγής μηνυμάτων κειμένου σε πραγματικό χρόνο με ένα ή περισσότερα άτομα τα οποία βρίσκονται σε απομακρυσμένα σημεία του διαδικτύου. Υπάρχουν «δημόσιοι» χώροι συνομιλιών οι οποίοι είναι οργανωμένοι θεματικά. Ο χρήστης επιλέγει αυτό που τον ενδιαφέρει και συμμετέχει στη συζήτηση. Υπάρχει βέβαια και η δυνατότητα να δημιουργήσει νέο χώρο με θέμα που θα επιλέξει ο ίδιος και να περιμένει κάποιον ή κάποιους να συμμετάσχουν στην συζήτηση. Μπαίνοντας στα chat-rooms ο χρήστης δηλώνει την ηλεκτρονική του διεύθυνση, το όνομά του, την ηλικία του, τα ενδιαφέροντά του και κάποιο ψευδώνυμο. Έτσι ο καθένας έχει τη δυνατότητα να επιλέξει κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο για να συνομιλήσει μαζί του. Οι περισσότεροι βέβαια δηλώνουν ψεύτικα προσωπικά στοιχεία, ηλεκτρονική διεύθυνση, όνομα, φύλο ακόμα και ηλικία με συνέπεια να μην γνωρίζεις με ποιον συνομιλείς. Η κατασκευή "εικονικών ταυτοτήτων" είναι ένα σημαντικό ζήτημα που συζητείται ευρέως και αποτελεί αντικείμενο έρευνας. Ένα πρόβλημα για αρκετούς χρήστες είναι η ταχύτητα πληκτρολόγησης γιατί οι συζητήσεις εξελίσσονται με αρκετά γρήγορους ρυθμούς
- Ταυτόχρονη συνομιλία με ήχο και κείμενο (Audio και Video Conferen-ce Φωνητική Επικοινωνία). Η ταυτόχρονη συνομιλία με ήχο και γραπτό κείμενο σάς δίνει τη δυνατότητα ζωντανής συνομιλίας με ένα ή περισσότερα άτομα με την προϋπόθεση ότι έχετε εγκαταστήσει στον υπολογιστή σας μικρόφωνο, ηχεία και το κατάλληλο πρόγραμμα. Υπάρχουν πολλά τέτοια προγράμματα όπως το NetMeeting της Microsoft http://www.microsoft.com/netmeeting/ το Cu-SeeMe http://www.wpine.com/ κ.ά. από τα οποία ο/οι χρήστες μπορούν να επιλέξουν μέσα από τον κατάλογο των χρηστών, αυτόν με τον οποίο θέλουν να συνομιλήσουν. Όταν συνδέεται κανείς μέσα από ένα τέτοιο πρόγραμμα συμπληρώνει τα προσωπικά του στοιχεία (αυτά που ο ίδιος επιλέγει) καθώς και τα ενδιαφέροντά του. Το πρόγραμμα τον καταχωρεί αυτόματα στον κατάλογο των on-line χρηστών. Στη συνέχεια επιλέγει τον/την χρήστη που επιθυμεί να συνομιλήσει μαζί του. Στον κατάλογο με τους χρήστες φαίνεται και ο εξοπλισμός του κάθε χρήστη και συνεπώς οι τρόποι που μπορεί να συνομιλήσει κανείς μαζί του (χρήση εικόνας -βιντεοκάμερας-, ήχου -μικροφώνου- ή κειμένου -πληκτρολογίου-). Αναλυτικές πληροφορίες για τη χρήση του NetMeeting μπορεί κανείς να βρει στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://leandros.physics.uch.gr/ph652/readings/Netmeeting/demo_plain.htm Στη σελίδα http://chat.hol.gr/ υπάρχουν πληροφορίες σχετικά με τη σύνδεση στον server της Hellas On-Line, το λογισμικό που είναι απαραίτητο, καθώς και τις ρυθμίσεις που πρέπει να κάνει κάποιος για να συνδεθεί και να συνομιλήσει με τους Έλληνες χρήστες που βρίσκονται συνδεμένοι εκείνη τη στιγμή. Μέσα στα πλαίσια του Κυβερνοχώρου έχει αναπτυχθεί και εξελιχθεί η τηλεφωνία, η οποία βεβαίως παρουσιάζει εντελώς νέα χαρακτηριστικά. Εκτός από τη μετάδοση της φωνής προσφέρει και μετάδοση της εικόνας των συν ομιλούντων. Προσφέρει επίσης συνομιλίες που βασίζονται στην αστική χρέωση με τη χρήση της σύνδεσης του Internet, και γι’ αυτό ονομάζεται "Ιντερνετική τηλεφωνία". Υπάρχουν πολλά προγράμματα που μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς όπως το Internet Phone http://www.vocaltec.com/dnld/download.htm, το Web Phone http://www.itelco.com/products/webphone.intro.html, κ.ά.
- Τηλεδιάσκεψη. Μήπως θα θέλατε να συναντιέστε και να συζητάτε πιο τακτικά με τους συνεργάτες σας από τα άλλα μέρη της Ελλάδας αλλά το κόστος των μετακινήσεων και ο μειωμένος χρόνος λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων δεν σας το επιτρέπει; Θα θέλατε να συζητήσετε κάποιο θέμα κοινού ενδιαφέροντος με άλλους επιχειρηματίες σε όλο τον κόσμο και να μοιραστείτε την εμπειρία σας; Αν ναι, τότε το διαδίκτυο σάς παρέχει αυτή τη δυνατότητα με μικρό κόστος μέσω της τηλεδιάσκεψης και των εργαλείων συνεργασίας από απόσταση. Η τηλεδιάσκεψη είναι μια παρά πολύ σημαντική υπηρεσία σύγχρονης επικοινωνίας, η οποία σας επιτρέπει να βλέπετε και να συνομιλείτε ταυτόχρονα με πολλά άτομα από διαφορετικά μέρη χρησιμοποιώντας κείμενο, ήχο και video. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τη δραστική μείωση των ταξιδιωτικών εξόδων της επιχείρησής σας, αφού ουσιαστικά καταργεί την ανάγκη ταυτόχρονης παρουσίας των συνομιλητών στον ίδιο φυσικό χώρο.
Ο Κυβερνοχώρος ως κοινωνικός χώρος
Ο Κυβερνοχώρος αποτελεί ένα διαφορετικό κοινωνικό "χώρο", με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Στα πλαίσια του Κυβερνοχώρου αναπτύσσονται νέες ομάδες, οι εικονικές κοινότητες, με δικά τους χαρακτηριστικά. Είναι άνθρωποι με κοινά ενδιαφέροντα, αντιλήψεις, ανησυχίες παρ' όλο που δε γνωρίζονται όμως μεταξύ τους και ίσως δε θα βρεθούν ποτέ σε κάποιο φυσικό χώρο μαζί. Ονομάζονται Netizens, από το Net (Δίκτυο) και Citizens (πολίτες), πολίτες του Δικτύου. Αναπτύσσουν δικούς τους γλωσσικούς κώδικες και τρόπους συμπεριφοράς, δική τους κουλτούρα. Όπως είναι φυσικό λοιπόν, μπαίνοντας σε κάποια κοινωνική ομάδα με νέα κουλτούρα, απαιτούνται μηχανισμοί εκμάθησης της κουλτούρας.
Για τους νεοεισερχόμενους στο χώρο (Newbies) υπάρχουν ιστοσελίδες με τις πιο συχνά εμφανιζόμενες ερωτήσεις-απορίες (FAQ – Frequently Asked Questions). Στο Internet υπάρχουν επίσης πάρα πολλές ιστοσελίδες που αναφέρονται στους τρόπους συμπεριφοράς (Netiquette) http://www.albion.com/netiquette/, http://www.darkmountain.com/netiquette/index.shtml, http://www.cochran.com/start/guide/Netiquette.html. Στο χώρο των newsgroups υπάρχει μια ολόκληρη ιεραρχία -news- όπου αναφέρονται όλα όσα πρέπει να ξέρει κανείς για να συμμετάσχει στις συζητήσεις.